روشهای نوین یاددهی و یادگیری و تاثیرآن  بر روند آموزش

کلیات مدارس هوشمند

 احمد گودرزی-مدرس دانشگاه

مدرسه هوشمند به مدرسه ای اطلاق می گردد که عملا دانش آموز را برای ورود به دنیای الکترونیک امروزی تربیت می کند.در مدرسه هوشمند همه چیز تحت تاثیر کامپیوتر قرار می گیرد. از نظام مدیریت ،  آموزش و تعلیم  ، ارتباط با اولیا، سیستم های ثبت نام و دریافت کارنامه ، حضور و غیاب دانش آموزان ، اطلاع رسانی ، بررسی مشکلات احتمالی دانش آموزان تا بحث و پرسش  و پاسخ دانش آموزان با آموزگاران به صورت همزمان یا غیر همزمان و دهها کارکرد دیگر.البته این بدان معنا نیست که در مدرسه هوشمند به نظام اجتماعی توجهی نمی شود.بلکه تمامی مراحل مربوط به تربیت اجتماعی فراگیران با استفاده از روشهای نوین و تایید شده به قوت خود باقیست. در مدارس هوشمند دانش آموز نقش یادگیرنده دارد و معلم بیشتر به تعریف آموزیار نزدیک می شود. معلم می کوشدکه به جای جستجو برای در اختیار قراردادن پاسخ و راه حل چگونه آموختن و پویا بودن و شیوه های دستیابی به پاسخ سوالات و تمیز قابلیت استناد منابع را در دانش آموزان تقویت کند. هم چنین در این مدارس قابلیت آن وجود دارد که دانش آموز با منابع علمی معتبر در سراسر جهان ونیز با دانش آموزان در مدارس (با قابلیت هوشمند)دیگر ارتباط برقرار کند.در این مدرسه دانش آموز با صرف زمان بر روی کشف اطلاعات قابلیت های خود را گسترش داده و به این توانمندی می رسد که با کوله باری از اطلاعات و ترکیب آن با خلاقیت شخصی خود، در موقعیت های مختلف شیوه های نوین ابداع کند. . در این مدرسه روش تدریس براساس دانش‌آموز محوری است. تأکید بر مهارت فکر کردن و فراهم ساختن محیط یاددهی ـ یادگیری از راهبردها و خط مشیهای مدرسه هوشمند است. هفت اصل کلیدی در مدارس هوشمند عبارتند از: 1)دانش خلاق 2)استعداد یادگیری 3)توجه به فهم مطالب 4) آموختن با هدف تسلط و انتقال آن 5) ارزیابی آموخته‌ها به شکل متمرکز 6) غلبه بر مشکلات 7) مدرسه به عنوان یک سازمان آموزشی.
در مدارس هوشمند کامپیوتر و صفحه های نمایش جایگزین تخته سیاه و سی دی ها جایگزین کتاب و تاحدودی جایگزین دفتر می شود. محتواهای الکترونیک از دو منبع تامین خواهد شد:یکی محتواهای آماده و تایید شده توسط نظام آموزشی و دیگری محتوای تولید شده توسط خود آموزگار. البته در مدارس هوشمند نیازی نیست که معلمین توانایی کامل تولید محتواهای الکترونیک را دارا باشند چون این یک ایده ی آرمانی است . اما باید دست کم با انواع منابع موجود و تولید شده آشنا  باشند و توانایی استفاده ی به جا و به موقع از این محتواها را دارا باشند. چه بسا اینکه استفاده ی نا بجا از این گونه محتواها تاثیرات مخربی بر روند یادگیری بگذارد.البته محتواهای آموزشی توسط دانش آموز نیز می تواند تولید شود و فراگیر از این طریق از طرفی با جستجو برای تهیه منابع محتوا بر دانش خود می افزاید و آموخته هایش را نمایش می دهد و از طرف دیگر توانمندی های خود را در استفاده از نرم افزارهای گوناگون نمایش می دهد.  در این گونه مدارس کسب موفقیت دست‌یافتنی است و میزان آن به تلاش و پیگیری دانش‌آموزان و هدایت صحیح و جهت دار بستگی دارد. در این روش روح پژوهش و جست‌وجوگری،‌ جایگزین روحیه بی‌هدف دانش‌آموز خواهد شد. در این روش رکن اصلی برای هرگونه تغییر، تغییر در فکر است و ابزار و امکانات تنها وسیله‌ای برای جامه عمل پوشاندن به افکار هستند..

 در طراحی یک مدرسه هوشمند باید به چهار فاکتور تاثیرگذار توجه کرد:
1) عوامل محیطی(فضا و طراحی مناسب مدرسه، کلاس ها و...).
2) عوامل اجرایی و یادگیرندگان(آموزش قبل از شروع به جهت توجیه مدیران، معلمان و دانش آموزان).
3) عامل سخت افزاری و شبکه طراحی مهندسی وسایل ارتباطی شبکه و سخت افزاری.
4) عامل مهم نرم افزار و دیجیتال.

 د)آیا مدرسه هوشمند همان مدرسه مجازی است ؟

خیر مدارس مجازی و مدارس هوشمند با هم بسیار متفاوت هستند. مدارس هوشمند مدارسی هستند که مبانی توسعه آنها استفاده از فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات می‌باشد و تفاوت آن با مدارس مجازی این است که در این مدارس دانش‌آموزان باید حضور فیزیکی داشته باشند اما در مدرسه مجازی، دانش‌آموز و معلم می‌توانند کیلومترها از هم فاصله داشته باشند و نیازی به حضور فیزیکی دانش آموزان نیست.در مدارس مجازی معمولا تدریس و ارزشیابی از طریق سیستم های مجازی(اینترنت-تلفن – نامه و ..) انجام می گیرد. درحالی که توسعه ی مهارت های اجتماعی و حضور در جمع وارتباط مستقیم با آموزگار از ویژگی های اصلی مدارس هوشمند است .

مدرسه هوشمند هدف یا وسیله؟

گاهی احساس می شود که مدارس باوجود برداشتن گامهای مفید ، این عنصر خیلی سودمند را تبدیل به دشمن آموزش می کنند. مدارس هوشمند وسیله ای است  برای تحقق آرمانهای بزرگتر. هدف این نیست که درمدارس تجهیزات هوشمند موجود باشد و ظاهر مدرسه هوشمند باشد.باید بدانیم که مدرسه هوشمند به این دلیل مورد توجه قرار گرفته که می تواند ابزار مناسبی برای تعمیق یادگیری و توانمند سازی دانش آموزان باشد.ابزاری که محدودیت های زمانی و مکانی و امکاناتی را به سادگی از جلوی پای آموزگار برداشته و می تواند با استناد به مدارک بی انتهای موجود در کتابخانه های دیجیتال محیط یادگیری را از حالت خشک و کسل کننده به یک محیط بی انتها، جذاب و باقابلیت دسترسی آسان گسترش بدهد. معلمان و مدیران محترم بایدبه این نکته توجه داشته باشند که تجهیز مدارس به فناوریهای نوین وقتی مثمرثمر خواهد بود که در جای مناسب استفاده شود . استفاده از سی دی های آموزشی غیر استاندارد ، جایگزین کردن فعالیت های اجتماعی و مهارت آموزی های مهم ، با فعالیت های کامپیوتری نه تنها به نظام آموزشی کمکی نخواهد کرد بلکه دانش آموزان را تک بعدی و منفعل بار خواهد آورد.

و) مدارس هوشمند در ایران و مشکلات آن

به نظر می رسد اجرای طرح هوشمند سازی مدارس در ایران ، مانند بسیاری از طرح های دیگر به صورت تقلیدی و بدون کار کارشناسانه و برنامه ریزی دقیق   و بومی سازی صورت گرفته باشد.بدون توجه به اینکه کشورهای پیشرو در این طرح حدود ده سال در این زمینه تحقیق و بررسی کرده اند و بعد از دستیابی به بهترین الگوها شروع به فرهنگسازی در این زمینه کرده اند . این در حالیست که در کشور ما موانع بسیار بزرگی سر راه شکل گیری صحیح مدارس هوشمند است :

1-  در کشور ما نسل فراگیر ارتباط بسیار اندکی با کامپیوتر دارند و در بسیاری موارد دیده می شود که فرزندان خانواده های تحصیلکرده و متمول نیز یا اصلا با کامپیوتر اشنایی ندارند یا از آن به عنوان وسیله بازی استفاده می کنند.

2-  عدم آشنایی فرزندان ایران با زبان های خارجی خود از موانع بازدارنده این طرح می باشد. آموزش زبان در ایران به صورت رسمی خیلی دیر و غیراستاندارد آغاز شده و دیده می شود که در سیستم آموزش رسمی دانش آموزان با زبان انگلیسی بسیار غریب هستند و تنها کسانی به این زبان مسلط خواهند بود که با صرف هزینه در آموزشگاههای آزاد ثبت نام و به طریق غیر رسمی به فراگیری زبان بپردازند.

3-  درمورد سیستم آموزشی کنونی که تکیه بر نقش اصلی معلم در کلاس درس دارد به نظر می رسد هوشمند سازی مدارس تنها این سیستم را تشدید می کند و به جای آنکه دانش آموز را مجبور به کنکاش در اطلاعات کند ، او را وادار به حفظ کردن انبوهی از اطلاعات می کند.

4-  ساختار فیزیکی اکثر مدارس سنتی است و تجهیز و تغییر کاربرد این تعداد مدرسه از نوع سنتی به هوشمند نیاز مند صرف بودجه و زمان زیادی می باشد.هم چنین طراحی سخت افزاری محیط مدرسه و شبکه های داخلی مدارس خود نیز مستلزم صرف پتانسیل های بسیاری خواهد بود.

5-  معلمان و مسئولان مدارس نیز جزو طلایه داران این تحول خواهند بود. عدم آشنایی آموزگاران با منابع و شیوه های استفاده از آنها خود یکی از بزرگترین موانع هوشمند سازی مدارس ایران است .

6-  به محض ورود مدارس به سیستم هوشمند ، نیاز به وجود نرم افزارهای استاندارد و مطابق با رویکرد کتابهای درسی ، ایجاد بانکهای اطلاعاتی قوی به زبان فارسی ،احساس می شود. قابلیت دستیابی دانش آموزان از مدرسه یا منزل به اینترنت پرسرعت نیز جزو ضروریات کارکرد صحیح مدارس هوشمند به شمار می رود.

ودرپایان

هوشمند سازی مدارس ، ابزاری بسیار مناسب برای تحقق آرمانهای آموزشی است . به شرط آنکه قبل از آن بررسی های دقیق در مورد این طرح توسط کارشناسان خبره صورت گیردو این طرح متناسب با فرهنگ و ویژگیهای کشور ما برنامه ریزی شود. بعد از آن می بایست محتواهای کتابهای درسی از حالت حفظی بودن خارج و به سمتی سوق داده شود که در آن جایگاهی برای بسط داده ها و تحقیق و پژوهش اختصاص داده شود.منابع مرجع و بانکهای اطلاعاتی به زبان فارسی طراحی و به صورت عمومی برای همگان قابل دسترسی باشد و زبان انگلیسی به صورت کاربردی و ماندگار با شیوه های نوین از دوره ی ابتدایی آموزش داده شود.زیرساختهای سخت افزاری لازم فراهم و نرم افزارهای استاندارد و متناسب توسط تیم های کارآزموده طراحی شود. معلمان و خانواده هامجهز به مهارتهای لازم برای استفاده از ابزارهای الکترونیک  باشند و این باور در آنها شکل گرفته باشد که آموزش الکترونیک چیزی فراتر از بازی و سرگرمی است .و اگر بدون در نظر گرفتن موارد فوق و بدون فراهم کردن امکانات و فرهنگ لازم دست به اقدام شتاب زده ی این طرح بزنیم از رایانه ها دکوری خواهیم ساخت در مدارس که به زودی فراموش خواهیم کرد حتی دستمالی به آن بکشیم .......

یادگیری الکترونیک

در 10 سال گذشته با رشد و توسعه نقش فناوری اطلاعات (it) در کشور ما و با توجهی که به آماده کردن بسترهای لازم برای توسعه آن شده است، این پدیده در آموزش و پرورش نیز جای خود را باز کرده و به خوبی خودنمایی می کند.اینکه این موضوع چه مقدار تأثیرگذار بوده، قابل اندازه گیری نیست. ولی می توان به جرأت گفت که از معدود پدیده هایی است که در عمر کوتاه خود توانسته تأثیر گسترده ای بگذارد و توجه بسیاری را به خود معطوف کند. کشور ما نیز به دلیل تعاملی که با محیط پیرامون خود دارد، از تحولات جهانی بی نصیب نیست و با توجه به رویکرد جهانی در مباحثی مثل آموزش برای همه، آموزش مادام العمر، آموزش برای زندگی بهتر، می بایست از روش های خاصی برای تحت پوشش درآوردن هر چه بیشتر جمعیت لازم التعلیم و یا افزایش کیفیت آموزش و پرورش و یا حتی کاهش هزینه های آموزش استفاده کند. در حال حاضر رویکردی به سوی استفاده از فناوری در آموزش (تدریس دبیران) به وجود آمده که آهسته و انبوه کار خود را به پیش می برد. نمود این رویکرد برگزاری جشنواره های تولید محتوای الکترونیکی در آموزش های فنی و حرفه ای و همچنین جشنواره های روش تدریس با استفاده از it است که در دوره متوسطه و در دروسی مثل شیمی و جغرافی توسط وزارت آموزش و پرورش در حال اجراست. از جمله اهداف مشترک اجرای این جشنواره ها عبارتند از: ترغیب، تشویق و ایجاد باور در بین معلمان در امر استفاده از نرم افزارها و تولید محتوای الکترونیکی، توسعه و گسترش فرهنگ تولید محتوای الکترونیکی و استفاده از it در فرایند یاددهی و یادگیری. این موضوع می تواند علائمی باشد برای اینکه نقطه اوج تلفیق it در آموزش و به کارگیری خردمندانه آن توسط معلمان و دبیران است. پس معلمان در به کارگیری فناوری اطلاعات نقش محوری دارند. در مورد به کارگیری it در آموزش و پرورش بحث های زیادی شده و عموما از it به عنوان یک ابزار تکنیکی برای بالابردن سطح آموزش سخن رفته است. این امر نکته روشن و قابل توجهی را پیش روی ما قرار می دهد که نیاز مبرم به پیشرفت و حرفه ای شدن معلمان در زمینه it دارد. برای ایجاد یادگیری های مؤثر، جایی که فناوری در اختیار اهداف یادگیری در مدرسه است، تنها معلمان هستند که در مواقعی حساس مبتنی بر پایه احتیاجات و شیوه های یادگیری دانش آموزان، تکنیک های it را در برنامه ریزی تحصیلی به کار می برند. این معلم است که برای آموزش و تدریس می بایست از نمودهای فناوری استفاده کند، بنابراین باید روش های تدریس با رویکردهای جدید را تجربه کرد، آنها را مستند کرد و نشر داد. شواهد نشان می دهد وقتی که معلمان دانش خود را در زمینه موضوع درس و شیوه یادگیری دانش آموز به کار می بندند، به کارگیری فناوری اطلاعات بیشترین اثر مستقیم را بر پیشرفت شاگردان دارد. هنگامی که دانش آموزان در فهم و درک خود در به کارگیری نرم افزاری خاص در کار فردی یا گروهی یا کلاسی به کنجکاوی (تردید) کشیده می شوند، شاهد این پیشرفت خواهیم بود. در مورد اثرات به کارگیری فناوری اطلاعات در کار دانش آموزان و ارائه کار آنها، پژوهش های کمی صورت گرفته است. دامنه کاربردهای آموزشی it بسیار وسیع است. در یک طرف آن فعالیت های بسیار محدود است که عمدتا بر پایه روش های سنتی قرار دارد و در طرف دیگر آن، تغییرات اساسی در رویکردهای تدریس قرار می گیرد

.

یکی از اهداف آموزش الکترونیکی، آموزش در هر مکان و هر زمان است. اما با نگاهی گذرا به دستاوردهای آموزش الکترونیکی ، به سادگی در مییابیم که این هدف نتوانسته بطور بسزایی، واقعیت پیدا کند. امروزه در دنیا برای پاسخ به این خلاء، از تکنولوژی جدیدی به نام آموزش همراه (M-learning) یاد می شود، تکنولوژی که آموزش را متحول کرده و آموزش در هر لحظه و هر مکان ر ا ، با استفاده از پتانسیل دستگاه های همراه همچون موبایل، PDA و ... واقعیت بخشیده است. که در این مقاله قصد داریم، ابتد ا این نوع جدید آموزش را معرفی کرده و سپس به تعریف اجمالی از وب 2 و تاثیر چشمگیر آن در آموزش الکترونیکی بپردازیم و بعد ، آموزش الکترونیکی 2 را به عنوان
تحولی عظیم در آموزش معرفی کنیم. سپس از تاثیرات وب 2، برروی آموزش همراه صحبت خواهیم کرد و خواهیم دید وب 2، چطو ر همه جانبه در خدمت آموزش همراه خواهد بود تا بهره وری آموزشی را تا حد زیادی بالا برده و کاستی های آموزش الکترونیکی را مرتفع می کند. در نهایت به معرفی یک ایده خواهیم پرداخت که بهترین فضای ممکنه را با امکانات وب 2 و آموزش همراه و با بهر ه گیری از تاثیرات آموزش الکترونیکی 2، در اختیار ما قرار خواهد داد و خواهیم دید چگونه به وسیله پروفایل کاربر و الگوریتمی بر اساس تجارب روانشناسی و تربیتی، بطور کاملا هوشمند، بهترین و بالاترین درصد یادگیری را در جهت بالا بردن سطح علمی خود و دیگران فراهم می کنیم و با
استفاده از تکنیکهای وب 2 برروی موبایل، شبکه یادگیری هوشمند ر ا ایجاد می کنیم.